Devekuşu

TANIMI

Devekuşu, 2 – 2.5 m boyunda, iki tırnaklı, 130 – 150 kg ağırlığında, 65 – 90 km/h hızla koşabilen dünyanın en büyük kuşudur.

TÜRLERİ

Altı ayrı türü olan devekuşunun “arap devekuşu”adı verilen   Suriye ve Arap çöllerinde yaşayan türünün soyu tükenmiştir. En iyi bilinen türü Kenya ve Tanzanya’da yaşayan “Masai devekuşudur”. Avustralya’da yaşayan ve “Emu” adı verilen devekuşu diğer devkuşu türlerinden daha kısa olmakla beraber diğer devekuşlarından farklı olarak dişisi erkeğinden daha uzun boyludur. Devekuşlarının en tehlikeli olanı “Tepeli devekuşu” dur. Tepeli devekuşunun ayakları üç parmaklıdır ve en içteki parmak hançer gibi kıvrılmıştır. Öne ve arkaya kuvvetli tekmeler atabilen tepeli devekuşu yerden 1.8 m yükseğe zıplayabilir ve suda çok iyi yüzebilir.

GENEL ÖZELLİKLERİ

Doğada devekuşları genellikle zebra gibi memeli hayvanlarla beraber dolaşırlar. Bu tavır çoğu kez bir savunma biçimidir. Gözleri çok iyi gören devekuşları ile burunları çok iyi koku alan zebralar arasındaki bu yardımlaşma ikisi içinde açık arazilerde güvenli biçimde dolaşmalarını sağlar.

Genellikle otçul olan devekuşları kimi zaman bazı omurgasızları da yer. Alınan katı gıdaların sindirimini kolaylaştırmak için günde ortalama 1.5 kg taş yutarlar. Devekuşlarının üremesi yumurta ile olur. Dişiler bir kuluçka döneminde 15 – 60 yumurta yaparlar. Normal yumurtanın boyu 15 cm genişliği 13 cm ve ağırlığı 1500 – 1800 gr arasındadır. Bir devekuşu yumurtası 24 tavuk yumurtasına eşdeğerdir. Kuluçka süresi 40 – 44 gün arasında değişir.

Yavru devekuşları bir aylık olduklarında yetişkinler kadar hızlı koşabilirler. Devekuşu iki tırnağı olan tek kuştur. Tırnaklardan büyük olanı hemen hemen vücut ağırlığının tamamını taşır, bundan dolayı yerde çok az bir alana basıp çok hızlı koşabilirler. Yetişkin bir devekuşu 60 km/h hızda 20 dakika koşabilir. Ancak korku halinde hızı 90 km/h’i bulabilir. Koşarken adım uzunluğu 6 – 8 m arasındadır.

Devekuşları 360 derecelik bir görme açısına sahiptirler. 1500 m uzaktaki bir kesme şeker tanesini net olarak görebilirler.

Ömürleri yaklaşık 60 – 70 yıl kadardır. Bakım ve beslenme koşullarına bağlı olarak 30 yıl kadar üretken olabilirler.

Bu gün devekuşu ticaretinin %50 si derisi %50 si eti için yapılmaktadır ayrıca tüyü gagası ve tırnakları da değerlendirilmektedir.

DEVEKUŞU’NUN YAPISI

BAŞ

Baş gövdesine oranla çok küçüktür. Başın üzerinde tüysüz bir yer bunun yanında bir bonesi ve koyu mavi kırmızımsı renkte fırça gibi dik ve sert tüyler vardır.

Devekuşunun kafatası süngerimsi bir yapıda olup darbelere karşı çok hassastır en ufak bir darbe ölümüne neden olabilir. Yetişkin bir devekuşunun beyni yaklaşık 30- 40 gr ağırlığındadır. Gözlerinin çapı 5 cm kadardır ve kafasının üçte birini kaplar. Gözler alt ve üst gözkapaklarıyla korunur.

BOYUN

Boyun esnektir. Boyun darbelere en hassas yeridir. Boyun derisinin kendisini çok hızlı yenileme özelliği vardır. Boynundaki tüyler fırça gibi dik ve serttir.

VÜCUT VE KANATLAR

Devekuşlarında göğüs kemiği yoktur. Kemikleri diğer kuşlarda olduğu gibi hava ile dolu değildir. Kanatları vücuduna oranla küçük ve kullanışsızdır. Kanatlarını dengelerini sağlamak yumurtalarını korumak ve çiftleşme zamanında kur yapmak için kullanırlar.

AYAKLAR VE PARMAKLAR

Devekuşu çok kuvvetli ayaklara sahiptir. Ayak yerden 50-60 cm yükseklikteki topuktan başlar. İleri doğru çok kuvvetli tekme atabilirler ancak yana ve geriye tekme atamazlar.

Her iki ayağı da pullarla kaplıdır, deri rengi grimsi kahverengidir. Yetişkin bir devekuşunun ayak ağırlığı 18-20 kg civarındadır. Bacakları 200-250 kg yük taşıyabilecek güçtedir.

DEVEKUŞU ETİ

Devekuşu eti koyu kırmızı, yumuşak ve yağsızdır. 1 kg ette 600 mg kolesterol bulunur. %20 protein, %0,21.5  magnezyum, %0,208 fosfat ve %0,351 potasyum bulunur.

Devekuşları ortalama canlı ağırlıklarının %30 u kadar et verimine sahiptirler. 12 aylık olduklarında yaklaşık 100 kg canlı ağırlığa ulaşırlar. Bu dönemde et verimleri 30 kg civarındadır. Karkasın yaklaşık %26 sı kemik, %62.5 yağsız et ve %9.2 si yağlı ettir.

ÜRETİM

DEVEKUŞU YUVALARI

Doğada devekuşları yumurtalarını kum tepecikleri etrafında kendilerince güvenli ve uygun gördükleri yerlere bırakırlar ve yumurtalarını sürekli gözlerler. İşte bu safhada yetiştiriciye önemli bir görev düşmektedir. Devekuşlarının yumurtlama isteklerine uygun ortamlar sağlamak. Bu durum daha fazla damızlık yumurta elde edilmesi açısından önemlidir. Devekuşları için uygun yumurtlama yeri resimde görüldüğü gibi hazırlanır, yuvada birden fazla yumurta olacağından yumurtaların üst üste gelip kırılmasını önlemek için tabanı düz olmalıdır. Hazırlanan yuva tamamen gürültüsüz sakin ve loş bir yer olmalı, yuvaların üstü herhangi bir malzemeyle kapatılmalıdır. Önemli olan yumurtlama süresince hayvanın rahatsız edilmemesidir.

DİŞİLER

Dişiler erkeğe nazaran küçük ve renkleri grimsi kahverengidir. Dişinin eşeysel olgunluğa gelmesi beslenme koşullarına göre yaklaşık 2,5-3 yıl sürer. Dengeli bir beslenme ve iyi bir bakımla dişi devekuşları 24. aydan itibaren yumurtlamaya başlayabilirler ancak yumurtaların şekilleri bozuk ve döllülük oranı düşük olabilir. Önemli olan devekuşlarının 3 yılları içinde eşeysel olgunluğa gelmeleri ve en az 40 yumurta yumurtlamalarıdır.

Devekuşu yumurtalarının diğer kuşların yumurtalarından en önemli farkı “yumurta içindeki zigotun yumurta yumurtlanmadan evvel oluşmasıdır”. Yani yumurtalar zigotlu olarak yumurtlanmaktadır ve bu yüzden hemen soğuk hava depolarına kaldırılmalıdır.

ERKEKLER

Erkek devekuşunun kanat ve kuyruğu beyaz, diğer kısımları siyah renklidir. Genellikle 3 yaşında eşeysel olgunluğa gelirler. Üreme dönemlerinde erkekler hırçın ve kavgacı olurlar bu yüzden üreme dönemlerinde erkek devekuşlarına çok dikkatli yaklaşmak gerekir.

Erkek devekuşlarının birden fazla eşleri vardır. Yetiştiricilikte genellikle iki dişi ve bir erkekten oluşan triolar kullanılır.

YUMURTA VERİMLERİ

Normal koşullarda dengeli bir beslenmeyle devekuşları, yılda ortalama 40-70 arasında yumurta yaparlar. İlk yıl 20 den başlayarak daha sonraki yıllarda verimleri 80 e kadar çıkabilir.

Devekuşları genellikle Nisan – Eylül ayları arasında yumurtlarlar . Erkekle dişiler sürekli beraber bulunuyorlarsa yumurtlama yıl boyu devam edebilir.

Devekuşları normal olarak 12 – 30 güne kadar iki ya da üç günde bir yumurtlar, sonra iki hafta kadar dinlenir ve tekrar yumurtlamaya başlar.

YUMURTA VERİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1-Yumurtlama Bölgeleri: Bu bölgeler tamamen gürültüsüz, sakin ve loş olmalıdır.yumurtlama süresince hayvanlar rahatsız edilmemelidir.

2-Yumurtlama Dönemleri: Yumurtlama genel olarak Nisan ayında başlar. Nisan – Eylül ve Kasım – Aralık olmak üzere yılda iki yumurtlama dönemi vardır. İlk yumurtlama döneminde elde edilen döllü yumurta miktarı ikinci yumurtlama döneminde elde edilenden daha fazladır. Genellikle dişilerin ilk yumurtaları dölsüzdür. Eğer yumurtlama döneminden 3-4 hafta önce dişi ve erkekler ayrılırsa, dişiler yumurtlamaya başladıklarında ilk yumurtaları da döllü olur.

3-Bireyler Arası Anlaşmazlıklar: Damızlık olarak genç dişilerle anlaşabilen yaşlı erkekler kullanılmalıdır. İki dişi bir erkekten oluşan triolarda dişilerin ikisi de aynı yaşta olmalıdır.

4-Yumurtaların Toplanması: Yumurtalar zigotlu olarak dünyaya geldikleri için vakit kaybetmeden toplanmalı ve soğuk hava depolarına kaldırılmalıdır. Yumurtalar toplanırken dikkat edilmeli kırılmamalı ve üst üste yığılmamalıdır. Yumurtalar toplanırken damızlıklar rahatsız edilmemeli stres yaratılmamalıdır.

5-Beslenme: Beslenme yumurta verimi ve döllülüğü etkileyen en önemli faktördür. Yumurtlama dönemi boyunca verilen yem değiştirilmemelidir. Ayrıca devekuşlarına ihtiyacından fazla yem verilmemeli, aksi taktirde yağlanma nedeniyle döllülük oranı ve yumurta verimi düşer.

6-Çiftleşme: Erkekler üreme dönemi dışında dişilerden ayrı tutulmalı hatta birbirlerini görmemelidirler. Bu şekilde üreme döneminde her iki cinsiyete de çiftleşme kondüsyonu yüksek olur. Ayrıca eğer dişi ve erkek ayrılmazsa yıl içerisinde irili ufaklı damızlık özelliği olmayan yumurtlamalar görülebilir, bu da esas yumurtlama döneminde dişilerde kondüsyon kaybına neden olur.

7-Stres ve Korku: Ani korkular ve stres devekuşu yetiştiriciliğinin her döneminde önemlidir. Ani korku ve stres sonucu hayvanlar yumurtlamayı birdenbire kesebilir, yemden kesilebilir, kaçarken yemliklere suluklara ve tellere çarparak yaralanabilir ve hatta birbirleriyle kavga edebilirler. Çiftleşecek devekuşları, yumurtlamadan bir ay önce çiftleşme padoklarına alınmalıdırlar. Padoklara alınan devekuşları eğer hareketsiz duruyor, yerde oturuyorlarsa stresliler demektir. Streslerini atabilmeleri için suya ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden padokların içinde derin olmayan su havuzlarının bulunması faydalıdır.

8-İşçi Kontrolleri: Devekuşlarının sevk ve idaresinde çalışacak elamanlar tecrübeli olmalı, işçilerin sert tutum ve davranışları devekuşlarında stres yaratacağından yumurta verimini olumsuz yönde etkiler.

9-Yumurtaların Temizliği: Yumurtaları muhafaza etmeden önce temizliği çok önemlidir. Bunun için 40C lik suda seyreltilmiş “clorin” veya “iodin” kullanılır. Ayrıca dezenfeksiyon işlemi için %1 lik “vicron” solüsyonu sprey tarzında kullanılabilir. Yumurtaların temizliğinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus temizlikte kullanılan suyun soğuk olmamasıdır.

10- Yumurtaların Depolanması: Yumurtaların depolanmasında dikkat edilecek hususlar:

• Yumurtalar mümkün olduğunca bekletilmeden ve sarsmadan toplanmalı.
• Yumurtalar depolama koşullarında en fazla 14 gün depolanmalı, depolama yeri 13-18C ve rutubet %22-%25 olmalı.
• Yumurtaların temizliğine dikkat edilmeli, depolama esnasında yumurta yüzeyinde oluşacaK değişimler gözlenmeli.
• Depoların temizlik ve hijyenine dikkat edilmeli.

KULUÇKA

Devekuşlarında döllülük oranı %70 , kuluçka randımanı %75, yaşama gücü ise %80 civarındadır. Bu demektir ki; örneğin bir devekuşundan yılda ortalama 50 adet kuluçkalık yumurta alındığını varsayarsak: 50 kuluçkalık yumurtanın 35 tanesi döllü olacak, bunlardan 26 adet civciv çıkacak ve bu civcivlerden de 21 tanesi yaşayacaktır.

Kuluçka makinası, yumurtalar makineye konmadan 12 saat önce çalıştırılmalıdır. Yumurtalar makineye konmadan evvel her m2 yüzey için 20 g “ potasyum permanganat” %40 lık “formaldehit” ile karıştırılarak makinenin içi fümige edilmelidir.

Sıcaklık ve rutubet kuluçkanın başarısını belirleyen en önemli faktörlerdir. Kuluçka makinası içindeki en ideal sıcaklık 36-36.5 ⁰C dir ve bu ısı kuluçka süresince sabit tutulmalıdır. Yumurtalar ön kuluçka süresi olan 40. Günde çıkış kısmına alınır ve çıkış kısmının sıcaklığı ön kuluçka sıcaklığından 1 ⁰C düşük olmalıdır.

Kuluçka süresince makine içindeki nem oranında büyük sapmalar olmamalıdır. Kuluçka makinesine konana yumurtalar, kuluçka süresince ağırlıklarının %13 ünü kaybedecek şekilde nem oranı ayarlanmalıdır. Bunun için en uygun nem oranı % 22- 25 arasında olmalıdır. Yumurtalar çıkış bölümüne alındığında nem oranı %30-50 ye çıkarılmalıdır.

BESLENME

Devekuşları yavrularını kısmen besleyen kuşlardır. Bu nedenle özellikle yavruların dikkatli ve dengeli bir beslenmeye ihtiyaçları vardır.

Uygun ve doğru beslendiğinde çok verimli olan devekuşları, yetersiz veya aşırı beslendiklerinde döllenmiş yumurta verimi büyük oranda düşer.

CİVCİVLERİN BESLENMESİ

Devekuşu yetiştiriciliğinde en önemli dönem, civicivlerin kuluçkadan çıktıktan sonraki üç aylık dönemdir.

Civcivler yumurtadan çıktıklarında 500 – 800 gr canlı ağırlığa sahiptirler. 35 ⁰C de büyütmeye alınırlar. Her hafta sıcaklık derecesi 3 – 4 ⁰C azaltılır ve 18 – 20 ⁰C oluncaya kadar azaltmaya devam edilir. 1 aylık oluncaya kadar ideal sıcaklık olan 20 ⁰C’ye ulaşılır.

Kuluçkadan çıkan civcivleri hemen beslemeye gerek yoktur. İlk 3 – 4 gün  yiyeceğe gereksinim duymazlar. Çünkü yumurta sarılarından aldıkları ve vücutlarında depoladıkları besin maddeleri civcivlere 4 gün rahat rahat yeter. Bu dönemde önlerine yem konsa dahi yemezler, eğer yerlerse ishal olurlar. Bu ilk üç günlük dönemde civcivlere sadece su verilir.

Civcivleri beslemeye başlarken ilk olarak yüksek kaliteli özel hazırlanmış bir lapa ile beslenir. Hazırlanan bu lapa yonca yaprağıyla iyice karıştırılmalı, yoncanın gövde kısımları kesinlikle verilmemelidir. Selülozca zengin yemler civcivlerde “gut” hastalığına yol açar. En ideali devekuşu civciv yemi kullanmaktır. Bu yem pellet şeklinde hazırlanmış fabrika yemidir. Bu yemin rasyon içeriği aşağıdaki gibidir.

TEMEL BESİN MADDELERİ
KURU MADDE	EN AZ	%88
HAM PROTEİN	EN AZ	%18
HAM SELÜLOZ	EN ÇOK	%8
HAM KÜL	EN ÇOK	%10
SODYUM KLORÜR (NaCl)	EN ÇOK	%0,35
METABOLİK ENERJİ (Kcal/kg)	EN AZ	2450
KALSİYUM (Ca)	EN AZ-EN ÇOK	%2-3
FOSFOR (P)	EN AZ	%1
SODYUM (Na)	EN AZ-EN ÇOK	%0,1-0,3
LİYSİN	EN AZ	%1
METHİONİN	EN AZ	%0,4
SİSTİN	EN AZ	%0,3

VİTAMİN VE İZELEMENTLER
A VİTAMİNİ	IU/Kg	10000
D3 VİTAMİNİ	IU/Kg	2000
B2 VİTAMİNİ	Mg/Kg	4
B12 VİTAMİNİ	Mcg/Kg	5
E VİTAMİNİ	Mg/Kg	20
K3 VİTAMİNİ	Mg/Kg	3
MANGAN (Mn)	Mg/Kg	30
ÇİNKO (Zn)	Mg/Kg	30

Hazırlanan bu devekuşu civciv yemi rasyonu civciv çıkışının 3. gününden itibaren 3 aylık oluncaya kadar civciv başına verilecek miktar 40 – 50 gr’dan başlayarak haftadan haftaya arttırmak suretiyle 500 – 600 gr’a; 6 aylık oluncaya kadar da 1 kg.’a çıkarılmalıdır.

Devekuşları 4 aylık olmadan önce selülozca zengin sap, saman gibi besinler verilmemelidir. Sindirim sistemleri 4 aylık olduktan sonra selülozu sindirebilecek duruma gelir.

Civcivlerin içme suyunun temizliği de çok önemli bir konudur. Suları her zaman temiz olmalıdır. Su kapları günde iki defa temizlenmeli ve suları tazelenmelidir.

YETİŞKİNLERİN BESLENMESİ

Eşeysel olgunluğa erişmiş bir devekuşu yaklaşık 130 – 150 kg canlı ağırlığında 2,5 m boyunda ve 2 – 2,5 yaşındadır. Damızlık olarak ayrılacak hayvanların fazla beslenerek aşırı kilo almaları engellenmelidir.

Yetişkinlere verilen yemin yapısı pratik olarak; kaliteli tavşan pelletleri, yonca, mısır kırması, alabalık yetiştirme yemi ve vitamin karışımlarından oluşabilir.

Altı aydan itibaren piliç dönemi başlayan devekuşu piliçleri için “devekuşu piliç yemi” pelletlerinin verilmesi ve vitamin takviyesi yapılması en idealidir. Rasyon içeriği aşağıdaki gibidir:

TEMEL BESİN MADDELERİ
KURU MADDE	EN AZ	% 88
HAM PROTEİN	EN AZ	% 20
HAM SELÜLOZ	EN ÇOK	% 10
HAM KÜL	EN ÇOK	% 11
SODYUM KLORÜR (NaCl)	EN ÇOK	% 0,35
METABOLİK ENERJİ (Kcal/Kg)	EN ÇOK	2450
KALSİYUM (Ca)	EN AZ-EN ÇOK	% 2,5-3,5
FOSFOR (P)	EN AZ	% 1,3
SODYUM (Na)	EN AZ-EN ÇOK	% 0,1-0,3
LİYSİN	EN AZ	% 1,2
METHİONİN	EN AZ	% 0,4
SİSTİN	EN AZ	% 0,4
VİTAMİN VE İZELEMENTLER
A VİTAMİNİ	IU/Kg	10000
D3 VİTAMİNİ	IU/Kg	2000
B2 VİTAMİNİ	Mg/Kg	4
B12 VİTAMİNİ	Mcg/Kg	5
E VİTAMİNİ	Mg/Kg	20
K3 VİTAMİNİ	Mg/Kg	3
MANGAN (Mn)	Mg/Kg	50
ÇİNKO (Zn)	Mg/Kg	50

Devekuşları iyi beslenme koşulları altında 18 – 20 aylık olduklarında yumurtlamaya başlayabilirler ancak 2 yaşından önce devekuşlarını damızlık olarak kullanmamak gerekir. Yumurtlamaya başladıktan sonra damızlık olarak kullanılacak devekuşları özel olarak hazırlanmış “devekuşu damızlık yumurta yemi” ile beslenmeli ayrıca yeşilliklerle takviye edilmelidir. Devekuşu damızlık yumurta yemi rasyon içeriği aşağıdaki gibidir.

TEMEL BESİN MADDELERİ
KURU MADDE	EN AZ	% 88
HAM PROTEİN	EN AZ	% 15
HAM SELÜLOZ	EN ÇOK	% 11
HAM KÜL	EN ÇOK	% 10
SODYUM KLORÜR (NaCl)	EN ÇOK	% 0,35
METABOLİK ENERJİ (Kcal/Kg)	EN ÇOK	2450
KALSİYUM (Ca)	EN AZ-EN ÇOK	% 2,5-3,5
FOSFOR (P)	EN AZ	% 0,7
SODYUM (Na)	EN AZ-EN ÇOK	% 0,1-0,3
LİYSİN	EN AZ	% 0,8
METHİONİN	EN AZ	% 0,3
SİSTİN	EN AZ	% 0,3

VİTAMİN VE İZELEMENTLER
A VİTAMİNİ	IU/Kg	9000
D3 VİTAMİNİ	IU/Kg	2000
B2 VİTAMİNİ	Mg/Kg	4
B12 VİTAMİNİ	Mcg/Kg	5
E VİTAMİNİ	Mg/Kg	20
K3 VİTAMİNİ	Mg/Kg	3
MANGAN (Mn)	Mg/Kg	50
ÇİNKO (Zn)	Mg/Kg	50